Zwervende jagers en verzamelaars laten hun sporen na

Tientallen vuurstenen voorwerpen uit het Midden van de Oude Steentijd wijzen op de aanwezigheid van mensen tussen 350.000 en 40.000 jaar geleden te Eersel en Bergeijk, ten zuidoosten van Het Groene Woud. (Foto A)

Precies aan de rand van Het Groene Woud werd in 2013 in ’s-Hertogenbosch het oudste Neanderthalerkamp van Nederland gevonden, met een groot aantal stenen werktuigen en botresten van rendieren, neushoorns, reuzenherten, paarden, bizons en een jonge mammoet. De botten en gebruiksvoorwerpen zijn hier tussen de 40.000 en 60.000 jaar geleden terecht gekomen. (Foto B)

In Het Groene Woud wijzen enkele vuursteenvondsten in Berkel-Enschot op menselijke activiteit in de Steentijd.[1] In Westelbeers en Son en Breugel zijn bewoningssporen gevonden uit de Late Steentijd. In Son en Breugel gaat het om vier vindplaatsen met een concentratie van vuursteen. De jager-verzamelaars in deze periode hadden geen vaste verblijfplaats, maar trokken seizoensgebonden achter het jachtwild aan. Op basis van vondsten kan men dan ook niet concluderen dat er grote, langdurig bewoonde kampementen zijn geweest, maar eerder dat er plaatsen waren die vele malen achtereen werden bezocht. (Foto C en D)

In Haaren, waar het nog aanwezige esdek heeft gefungeerd als een beschermende en conserverende laag, vormt een steker (een priem) uit de Steentijd waarmee men zwaarder materiaal kon bewerken, het oudste bewoningsspoor.[2]

Ook uit de Midden-Steentijd zijn in Het Groene Woud veel vondsten gedaan. Ook dat zijn vrijwel uitsluitend vuurstenen voorwerpen. Organische resten, die van groot belang zijn voor de reconstructie van de economie, zijn uitermate schaars.

Al in het Vroeg-Mesolithicum was er menselijke aanwezigheid in Het Groene Woud te Nijnsel (de Hazeputten), Sint-Oedenrode (de Haagakkers) en Westelbeers. In Westelbeers zijn meerdere kampementen gevonden op een kleine dekzandrug. Die dateren zowel uit het Laat-Paleolithicum als uit verschillende fasen van het Mesolithicum die elkaar soms gedeeltelijk overlappen.[1]

In het Midden-Mesolithicum waren er bewoners te Best en op verschillende plekken in de omgeving van Sint-Oedenrode en Oirschot. Op een crossterrein op de Oirschotse Heide zijn tientallen vuursteenconcentraties en haardplaatsen aangetroffen die in verband worden gebracht met jachtkampjes, en ook een crematiegraf. Samen met het crematiegraf bij Best is dit graf uit het Midden-Mesolithicum zeer bijzonder. In Europa was in die periode vooral lijkbegraving de norm en crematiegraven zijn dus erg zeldzaam. Te Son en Breugel zijn elf plaatsen aangetroffen met sporen van de jager-verzamelaars op de hoger gelegen delen in het landschap nabij het water, namelijk in het Dommeldal, de Waterhoef, Ekkersrijt en de Hooidonkse akkers. In Best is een verstoord urnenveld aangetroffen, met een vuursteenconcentratie op de Aarlese Heide. In Sint-Oedenrode was een brede zone langs de Dommel intensief bewoond.

Ter hoogte van de Zandkant in Biezenmortel, tegen de Loonse en Drunense duinen aan, zijn 250 werktuigen en afslagen gevonden (vuursteenartefacten) uit het Mesolithicum.[2] In Boxtel zijn vuurstenen artefacten van jager-verzamelaars uit het Mesolithicum aangetroffen op de Hezelaarse Akkers en aan de oever van de Blauwhoefse Waterloop ten zuiden van kasteel Stapelen. Ook in Haaren zijn Mesolithische vuursteenschilfers gevonden, afval van vuursteenbewerking.[3]

Uit het Laat-Mesolithicum zijn in Noord-Brabant wel veel vindplaatsen bekend, maar weinig locaties zijn opgegraven. Bijvoorbeeld in Schijndel-Kloosterstraat, waar een Laat-Mesolithisch werktuig en een kling werden gevonden.[4] (Foto E)