De voorde van Balsvoort

Middeleeuwse wegen volgden zorgvuldig de hogere gronden, waren bochtig en gingen hier en daar over in bundels van alternatieve, min of meer parallel lopende tracés. De rivieren en beken werden aanvankelijk overgestoken bij een voorde, een doorwaadbare plaats. (Foto A) Vaak kwam daar later een brug. Juist bij doorgaande wegen zijn de voorden het eerst door bruggen vervangen.

Voorden of bruggen zijn vaak de focus geworden van tweezijdige wegenwaaiers, maar er komen ook eenzijdige voor. Dit zijn de punten waar alternatieve wegen afsplitsten en punten waar een weg het cultuurland verliet en het keurslijf van akkers en heiningen kon afschudden. Bij de eenzijdige wegenwaaiers beschikken we dus over een markeringspunt in het landschap dat aangeeft tot waar de ontginningen strekten in het verleden. Voorden konden min of meer dwars op het water liggen, schuin, zeer schuin of zelfs een eind door het water lopen.[1]

Een voorbeeld van een dergelijke voorde is Balsvoort, net buiten Oirschot. Deze doorwaadbare plaats door de beek diende als grenspunt voor Boxtel, Oisterwijk en Oirschot.[2] Op een van de kaarten van Hendrik Verhees (1744-1813) is Balsvoort de kruising van de grens van Boxtel met de Beerze. Die beek heet bij Verhees benedenstrooms van de voorde De Stroom en bovenstrooms De Kleine Aa. Leenders denkt dat de toegang tot de voorde een weg aan de westzijde van de Hoeve Balsvoort was, noordzuid en verbredend naar de Beerze toe.[3]

Klik hier voor een filmpje over Balsvoort met boswachter Frans Kapteijns.

‘Baensffoert’ luidt de oudste vermelding van Balsvoort. Dit toponiem staat al in een oorkonde van de hertog van Brabant, die in 1312 de gemene gronden onder Oirschot uitgaf. Hij verwees daar naar de gronden, onder meer gelegen van Boekvoort tot Balsvoort langs de directe weg, ‘vaert’ genoemd, bij Wippenhout.[4] Dat was de landweg die vanuit het zuidzuidwesten op Balsvoort uitkwam. Waarschijnlijk is Balsvoort als een voorde door de Beerze begonnen op een plaats waar het beekdal relatief smal was en tussen hogere gronden lag. In 1390 lag op die plaats een brug, die vanaf 1800 niet meer op kaarten staat.[5] Archeologen denken dat er bij deze voorde een oude wal gelegen heeft.[6]